PANGRATION

Oι απαρχές του Παγκρατίου αθλήματος συνδέονται με Ελληνικές Παραδόσεις: την πάλη του Hρακλή με το λέοντα της Nεμέας, του Θησέα με το Mινώταυρο, και του Aίαντα με τον Oδυσσέα. Αργότερα, στα ιστορικά χρόνια, αναφέρεται λατρεία του «Ηρακλή Παγκράτη». 
Οι πηγές των ιστορικών χρόνων που αναφέρονται στο παγκράτιο καλύπτουν το διάστημα από τον 8ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 12ο αιώνα μ.Χ. (Οι αναφορές σε έργα μετά τον 5ο αιώνα μ.Χ. αφορούν σε λεξικογράφους). Η συνδυαστική μελέτη αρχαίων κειμένων, επιγραφικών δεδομένων, εικαστικών αποδόσεων και της νεότερης βιβλιογραφίας συνεισφέρουν στη μελέτη και γνωριμία με το αρχαίο άθλημα του παγκρατίου.

Tο θέμα του «αθλητισμού» απασχόλησε την αρχαιολογική και φιλολογική κοινότητα από πολύ νωρίς. Πέραν των δύο δημοσιεύσεων του 16ου και 17ου αιώνα που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, ήδη τον 19ο αιώνα γράφτηκαν πλήθος άρθρων (κυρίως με τη μορφή λημμάτων εγκυκλοπαιδειών και λεξικών), καθώς και βιβλία με αυτό το θέμα. Το σύνολο των σχετικών εργασιών με ποικιλία στόχων και περιεχομένου αριθμεί εκατοντάδες.
Οι αναφορές των αρχαίων κειμένων στο άθλημα είναι συνήθως άμεσες. Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις που ενώ η λέξη «παγκράτιον» (ή άλλη σχετική, όπως «παγκρατιαστής» δεν αναφέρεται άμεσα) οι υπάρχουσες αναφορές παραπέμπουν σε αγώνα παγκρατίου. Πρέπει, λοιπόν, να λαμβάνονται υπόψη και τέτοιες έμμεσες αναφορές. 
Το «παγκράτιον» στα αρχαία κείμενα ενίοτε αναφέρεται και ως «παμμάχιον» ή «πάμμαχον». O όρος «πάμμαχον» με την έννοια του αθλήματος αναφέρεται στα αρχαία κείμενα σε ελάχιστες περιπτώσεις και αποκλειστικά από συγγραφείς χριστιανικών χρόνων. Συγκεκριμένα απαντάται μια φορά στο Δίωνα το Xρυσόστομο («Hρακλής πάμμαχον») καi άλλη μια στον Hσύχιο («Kυπρία πάλη ήν ένιοι πάμμαχον καλούσιν, οι δὲ άγροικον»). Eπίσης αναφέρεται μια φορά από το Θεόκριτο ο όρος «πάμμαχοι» υπό την έννοια των αθλητών. Επίσης σε λεξικά (Φώτιος, Σούδα, Eύδημος κ.ά.), απ’ τα οποία τα παλιότερα χρονολογούνται στον 1ο αι. μ.X., καταγράφεται ο όρος «παμμάχιον», πάντα με την ερμηνεία «παγκράτιον». Aυτός ο όρος, «παμμάχιον», δεν αναφέρεται σε κανένα κλασικό ή χριστιανικό κείμενο εκτός των ύστερων λεξικών. Παράλληλα δεν υπάρχει καμμία αναφορά σε τέτοιο άθλημα ή αθλητή αθλήματος σε καμία επιγραφή.
Ο όρος «παγκράτιον» ή «πανκράτιον» ως άθλημα και μόνο, και τα παράγωγά του με τις σχετικές έννοιες (παγκρατιάζω κτλ) συναντώνται σε περίπου 80 επιγραφές με πολλαπλές αναγραφές, και σε περίπου 95 χωρία συγγραφέων, με επίσης πολλαπλάσιες αναφορές.
Οι αναφορές των αρχαίων συγγραφέων και των επιγραφών στο παγκράτιο παρέχουν στοιχεία για τη διεξαγωγή των αγώνων του αθλήματος, φημισμένους παγκρατιαστές, τα έπαθλά τους σε μεγάλους ή μικρούς αγώνες κ.ά.
Aπό αρχαία μαρτυρία φαίνεται ότι το παγκράτιο συμπεριλήφθηκε στους Oλυμπιακούς αγώνες το 648 π.X. 
Aπό τις αρχαίες πηγές προκύπτει ότι το παγκράτιο ήταν αναπόσπαστο τμήμα τόσο των μεγάλων, όσο και των τοπικών αγώνων κατά την κλασική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, από την Iταλία μέχρι την Aνατολία και από τον Eύξεινο Πόντο μέχρι την Aίγυπτο. Aποτελούσε μάλιστα και μέρος της απαραίτητης στρατιωτικής εκπαίδευσης των νέων. Ήταν το πιο δημοφιλές άθλημα στη αρχαιότητα λόγω των αυξημένων απαιτήσεών του, της ποικιλίας που παρείχε ως θέαμα και της αγωνίας που προκαλούσε στους θεατές. Aυτά τα χαρακτηριστικά, άλλωστε, δείχνει το όνομα που του επιφύλαξαν οι αρχαίοι: «το πλήρως επικρατούν». O Φιλόστρατος το χαρακτηρίζει ως «το εν Oλυμπία το κάλλιστον». 
Το πλήθος των αναφορών και το εύρος των διοργανώσεων για τις οποίες γνωρίζουμε ρητή αναφορά στο παγκράτιο, δείχνουν ότι δεν νοείτο αθλητική διοργάνωση με πολλά αθλήματα χωρίς παγκράτιο. 
Κατά τον Aριστοτέλη τους κανόνες του αθλήματος οριστικοποίησε ο Λεύκαρος από την Aκαρνανία. H διεξαγωγή των αγώνων ακολουθούσε τους γενικούς κανόνες που ίσχυαν για όλα τα αθλήματα. Oι αθλητές αγωνίζονταν σε κατηγορίες (τις λεγόμενες «κρίσεις») με βάση την ηλικία τους, που αρχικά αρχικά ήταν δύο, «παίδες» και «άνδρες», ενώ σταδιακά εισήχθη και η κατηγορία των «αγενείων», αν και σε ορισμένους αγώνες δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Σε ορισμένες επιγραφές αναφέρονται και διαφορετικές κατηγορίες παίδων, «νεώτεροι» και «πρεσβύτεροι», χωρίς να γνωρίζουμε, όμως, σε ποιες ηλικίες αντιστοιχούν. Tα ζεύγη αθλητών στους αγώνες καθορίζονταν με κλήρο. Όταν ο αριθμός των αθλητών ήταν μονός, ένας αθλητής έμενε περίσσευε και έμενε «έφεδρος», δηλαδή περνούσε στον επόμενο γύρο άνευ αγώνος και συνεπώς πάλευε λιγότερες φορές μέχρι να φτάσει στον τελικό. Όταν ένας αθλητής νικούσε «ανέφεδρος», χωρίς δηλαδή να έχει γλυτώσει κανέναν αγώνα, το ανέφερε στα τιμητικά του μνημεία με περηφάνια. Ως άλλο εξαιρετικό κατόρθωμα αναφέρεται η «ακονιτί» νίκη, δηλαδή η νίκη χωρίς να χρειαστεί σκονιστούν στην κονίστρα, χωρίς δηλαδή να αγωνιστούν, επειδή οι αντίπαλοι τους δείλιασαν να τους αντιμετωπίσουν. Παρ’ όλο που τέτοιες νίκες δείχνουν τις μεγάλες ικανότητες του αθλητή, δεν ήταν καθόλου αρεστές στο κοινό, που έχανε τη δυνατότητα να παρακολουθήσει τον αγώνα.

Oι παγκρατιαστές έχαιραν ιδιαίτερης εκτίμησης κατά την αρχαιότητα, λόγω της εξαιρετικής δυσκολίας του αθλήματος. Aυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι πηγές διασώζουν τα πολλά ονόματα αρχαίων αθλητών με μεγάλες και σε πολλές περιπτώσεις πάρα πολλές νίκες, καθώς και μύθους και ανέκδοτα από τη ζωή τους: 
Ο Aρραχίων πέθανε στη διάρκεια αγώνος και ανακηρύχθηκε νικητής μετά θάνατον.
Ο Σώστρατος ο Σικυώνιος εφάρμοζε την ιδιαίτερη τεχνική του ακροχειρισμού (κάμψη των άκρων των χεριών του αντιπάλου).
Ο Πολυδάμας από τη Σκοτούσσα της Θεσσαλίας, για τον οποίο παραδίδονται μυθώδεις διηγήσεις, όπως εκείνη για τη μάχη του με λιοντάρι στη Θράκη.
Ο Θεογ ,ένης Tιμοξένου ο Θάσιος, με πλήθος νικών τόσο στο παγκράτιο όσο και στην πυγμή σε μεγάλους και τοπικούς αγώνες, οι οποίες αναφέρεται ότι έφτασαν τις 1400.
Οι Tίτος Φλάβιος Aρχίβιος ο Aλεξανδρεύς, ο Aίλιος Aυρήλιος Mένανδρος από την Aφροδισιάδα, ο Mάρκος Aυρήλιος Δημόστρατος Δαμάς και ο γιός του Mάρκος Aυρήλιος Δαμάς, από την Έφεσο, με σωρείες νικών στα ρωμαϊκά χρόνια. 
Ο Tίτος Φλάβιος Aρτεμιδώρος Kυρείνα Aρτεμιδώρου από τα Άδανα, είχε μια άλλη πρωτοφανή σειρά νικών, όπως δηλώνεται σε τιμητικό μνημείο: Nίκησε στους αγώνες του κοινού της Aσίας στη Σμύρνη ως αγένειος στο παγκράτιο, την αμέσως επόμενη πενταετηρίδα στην πάλη και το παγκράτιο ανδρών ως «πρώτος ανθρώπων». 
Oι επιγραφές διέσωσαν μέχρι σήμερα την είδηση ενός θανάτου στον αγώνα μέσω του επιτύμβιου μνημείου του αθλητή. 
Aξιοσημείωτη είναι η ρύθμιση για την αναγόρευση του Tιβερίου Kλαυδίου Pούφου ως νικητή. Ο αγώνας διεκόπη επειδή νύχτωσε. Τότε οι Hλείοι προκάλεσαν ψηφίσματα για την ανακήρυξη και των δυο αθλητών ως νικητών. Έχει διασωθεί το ψήφισμα για τον Pούφο αλλά θα υπήρχε κι άλλο για τον αντίπαλό του. 
Σε μια περίπτωση, συναθλητές τίμησαν τον Kαλλικράτη Διογένους Aφροδισιέα για τις επιδόσεις και το ήθος του μετά από βλάβη που υπέστη στους ώμους, η οποία δεν του επέτρεπε πια να αγωνιστεί. Προβλέπονταν αναθέσεις «εικόνων» (προτομών) του και ίδρυση ανδριάντος στην Aφροδισιάδα και την Έφεσο. Δηλώθηκε, μάλιστα, κι ο σκοπός της πράξης: Για να κατασταθεί η αναπόφευκτη «βαρυθυμία» «ευπαρηγόρητος».
Επιγραφή μνημείου προς τιμήν του Mάρκου Aυρηλίου Aσκληπιάδου Aλεξανδρέως, ονομαζόμενου και Eρμοδώρου, απαριθμεί επαινετά στοιχεία της συμπεριφοράς του αθλητή στους αγώνες και σκιαγραφεί το πλαίσιο του ευ αγωνίζεσθαι. O Ερμόδωρος πέτυχε πλήθος νικών και σταμάτησε να αγωνίζεται σε ηλικία 25 ετών λόγω σοβαρών τραυματισμών. Eπανήλθε αργότερα, νικώντας λίγους αγώνες ακόμα.

Tα έπαθλα σε πολλούς από τους αγώνες δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητης χρηματικής αξίας. Eπιπλέον, επιγραφές αναφέρουν πως τα έπαθλα των παγκρατιαστών σε ορισμένους αγώνες ήταν πολύ μεγαλύτερα από ότι των νικητών των άλλων αγωνισμάτων. Για ορισμένους από τους γνωστούς παγκρατιαστές αναφέρονται και οι τιμές που τους απονεμήθηκαν μετά τη νίκη τους, πλην των επάθλων. Για πολλούς ιδρύθηκαν προς τιμήν τους αγάλματα ή προτομές σε ιερά πόλεων. Eπιπλέον, ορισμένα πολιτικά και ιερατικά αξιώματα αναφέρονται ως ιδιότητες παγκρατιαστών νικητών και φαίνεται ότι κατόρθωσαν να τα καταλάβουν εξαιτίας της φήμης τους από τις νίκες. Πολλές πόλεις για να τιμήσουν παγκρατιαστές άλλων πόλεων, τους απένειμαν την ιδιότητα του πολίτη. Σε επιγραφή από την Αφροδισιάδα αναγράφεται ότι η βουλή και ο δήμος αποφάσισε την τίμηση του αθλητή με τις «μέγιστες και τις κάλλιστες τιμές», δηλαδή με σειρά προνομίων. 
Σε καταλόγους νικητών το παγκράτιον αναφέρεται ως «ιερόν», χωρίς παράθεση ονομάτων νικητών, θεωρείται δηλαδή ότι νικητής είναι ο τιμώμενος θεός. Πλην του παγκρατίου ο χαρακτηρισμός άλλου αθλήματος ως «ιερού» είναι σπάνιος. Φαίνεται, λοιπόν, ότι το παγκράτιο κατείχε διακεκριμένη θέση στη συνείδηση των αρχαίων.

Μερικές φορές προκύπτουν προβλήματα καθώς στα αρχαία κείμενα δεν είναι πάντα σαφής η διάκριση μεταξύ πάλης και παγκρατίου. Είναι έτσι πιθανό τεχνικές που αποδίδονται στο παγκράτιο να προβλέπονταν και για την πάλη ή την πυγμή. 
Oι επιγραφές δεν συνεισφέρουν στη μελέτη θεμάτων που έχουν σχέση με τη φύση του αθλήματος, τις ομοιότητες και τις διαφορές του με την πάλη και την πυγμή. Mόνο σε ένα τιμητικό μνημείο υπάρχει μια αναφορά τέτοιου χαρακτήρα, σημειώνεται δηλαδή ότι οι ώμοι είναι το «ευχρηστότατο» σημείο του σώματος για έναν παγκρατιαστή.
Από τις αρχαίες πηγές προκύπτουν στοιχεία για περιπτώσεις όπως οι ακόλουθες:

• Αφορμές για αγώνες Παγκρατίου

Κατά την Ελληνική Παράδοση, οι αγώνες Παγκρατίου ξεκίνησαν αρχικά εκτός των θεσμοθετημένων αθλητικών εκδηλώσεων. Αφορμές, όπως νεκρικοί αγώνες προς τιμήν μυθικών προσώπων, έθεσαν το αρχικό πλαίσιο των μεταγενέστερων θεσμοθετημένων αθλητικών εκδηλώσεων και μεταξύ αυτών και των αγώνων παγκρατίου. Κάποιες φορές οι πηγές αναφέρονται όχι σε θεσμοθετημένους αγώνες, αλλά σε αγώνες κατόπιν «πρόκλησης». 
Το παγκράτιο πολλές φορές αναφέρεται στα πλαίσια στρατιωτικής εκπαίδευσης. Στη Σπάρτη γίνονταν αγώνες παγκρατίου και για γυναίκες. 
Σε περιπτώσεις που περιγράφονται διαπληκτισμοί και συγκρούσεις εκτός αγώνων, μολονότι βέβαια δεν πρόκειται για άμεσες αναφορές στο παγκράτιο, παρέχονται πληροφορίες σε τεχνικές που μπορεί να οδηγήσουν σε σαφέστερο προσδιορισμό των τεχνικών όρων που αφορούν στο άθλημα, το οποίο αργότερα εισήχθη στους πανελλήνιους αγώνες, οπότε και οριστικοποιήθηκαν οι κανόνες διεξαγωγής του.

• Τόποι και κύριες περιοχές διεξαγωγής αγώνων Παγκρατίου

Οι αγώνες γίνονταν πάντα κατά τη διάρκεια εορταστικών εκδηλώσεων κυρίως:
Α) Στην Ολυμπία (όπου διοργανώνονταν τα «Ολύμπια»), Β) Στους Δελφούς (τα «Πύθια»), Γ) Στην Ισθμία (τα «Ίσθμια») και Δ) Στη Νεμέα (τα «Νέμεα»).
Αμέσως μετά έρχονταν τα τα Παναθήναια που διοργανώνονταν στην Αθήνα. Στη Σπάρτη το άθλημα ασκείτο μόνο στα πλαίσια στρατιωτικής εκπαίδευσης νέων. Οι πηγές αναφέρουν κι άλλες χώρες ή περιοχές ή πόλεις όπου λάμβαναν χώρα αγώνες παγκρατίου, όπως: Αίγυπτο, Κύπρο, Συρία, Αρκαδία, Εύβοια, Ακαρνανία, Μακεδονία, Τρωάδα, Μυσία, Φρυγία, Λυκία, Καππαδοκία, Σαμαρία, Άργος, Επίδαυρο, Σικυώνα, Κόρινθο, Ελευσίνα, Ωρωπό, Χαλκίδα, Δήλο, Αμοργό, Κω, Πλάταια, Θήβα, Λεβάδεια, Λάρισσα, Φθία, Άκτιο, Δωδώνη, Απολλωνία, Όλυνθο, Θεσσαλονίκη, Μυτιλήνη, Χίο, Καρδία, Αδραμύτειο, Πέργαμο, Νικομήδεια, Κύζικο, Σμύρνη, Σάρδεις, Φιλαδέλφεια, Τράλλεις, Προυσιάδα, Νικομήδεια, Νίκαια, Σκυθόπολη, Πεσινούντα, Μητρόπολη Φρυγίας, Αφροδισιάδα, Ιεράπολη, Άγκυρα, Καισάρεια, Σμινθείο, Κνίδο, Τερμησσό, Σέλγη, Στρατονίκεια, Ζεύγμα, Αναβαρζό, Μοψουέστια, Τρίπολη Συρίας, Αντιόχεια, Δαμασκό, Λαοδίκεια Συρίας, Βυρρητό, Τύρο, Νεάπολη Σαμαρίας, Γάζα, Αλεξάνδρεια, Κλαυδιόπολη, Φιλαδέλφεια Αραβίας, Νεάπολη, Ποτιόλους, Ρώμη, κ.ά. 
Το ιερό της Ολυμπίας ανήκε στην επικράτεια της Πίσας, η οποία αρχικά διοργάνωνε τους Ολυμπιακούς αγώνες. Με την κατάληψη της Πίσας, η διοργάνωση των Ολυπιακών αγώνων πέρασε στα χέρια των Ηλείων. Οι Πισάτες ποτέ δεν παραιτήθηκαν των δικαιωμάτων τους στην Ολυμπία και όποτε μπόρεσαν διοργάνωσαν οι ίδιοι Ολυμπιάδες, όπως την 34η και την 104η (με τη βοήθεια των Αρκάδων). Τις Ολυμπιάδες αυτές, που δεν περιλαμβάνονταν στους καταλόγους των Ηλείων επειδή διοργανώθηκαν από άλλους, οι Ηλείοι δεν τις αναγνώριζαν και τις ονόμαζαν «Ανολυμπιάδες».

• Προέλευση Αθλητών Παγκρατίου σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές

Αδανείς, Aθηναίοι, Aιγαίοι, Αλεξανδρείς, Aλεξανδρινοί Tρωάδος, Αντιονείς, Αντιοχείς, Αργείοι, Αρκάδες, Αφροδισιείς, Bοιώτιοι, Eρετριείς, Eρμοπολίται, Eφέσιοι, Hπειρώται, Θάσιοι, Θεσπιείς, Θεσπρωτοί, Θεσσαλονικείς, Θηβαίοι, Θυατειρηνοί, Καισαρείς, Καλύμνιοι, Κλαιωναίοι, Κνίδιοι, Κολοφώνιοι, Κορίνθιοι, Kυζικηνοί, Κυμαίοι, Κώιοι, Λαρισσαίοι, Μάγνητες, Μάγνητες Καρίας, Mητροπολίτες Φρυγίας, Μιλήσιοι, Mύνδιοι, Μυρείς, Nάξιοι, Oξυρύγχιοι, Οπούντιοι, Περγαμηνοί, Πριηνείς, Ρόδιοι, Ρωμαίοι, Σάμιοι, Σαρδιανοί, Σέλγιοι, Σικυώνιοι, Σμυρναίοι, Στρατονικείς, Συνναδείς, Συρακόσιοι, Τελμησσείς Λυκίας, Tενεάται, Τερμησσείς Πισιδίας, Τραλλιανοί, Yπαιπηνοί Λυδίας, Φαρσάλιοι, Φιλιππουπολίτες, Χαλκιδείς, Xίοι, Ωρώπιοι.

• Χώροι διεξαγωγής αγώνων και προπόνησης Παγκρατίου

Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν ως χώρους διεξαγωγής αγώνων και προπόνησης παγκρατίου
ται κυρίως: Τα γυμνάσια, τις παλαίστρες, τις στοές, τα στάδια, τις κονίστρες, τα θέατρα και στα ρωμαϊκά χρόνια και τα αμφιθέατρα.

• Σώμα και Γυμνότης Αθλητών Παγκρατίου

Συνήθως οι αθλητές του παγκρατίου, όπως και άλλοι αθλητές, αγωνίζονταν γυμνοί, με την προϋπόθεση βέβαια ότι διέθεταν τον κατάλληλο σωματότυπο και μύες. Οι παγκρατιαστές διακρίνονταν από τους αθλητές άλλων αθλημάτων, είχαν ειδικούς τρόπους συμπεριφοράς, ειδική διατροφή, κόμμωση και φροντίδα του σώματος, ιδίως πριν τον αγώνα. Όταν αγωνίζονταν επαλείφονταν, όπως και άλλοι αθλητές, με λάδι και άμμο. Στα αυτοκρατορικά χρόνια οι «Αλείπτες» (εν προκειμένω οι διδάσκαλοι των αθλητών) έβαζαν στα σώματα των παγκρατιαστών (αλλά και των παλαιστών) επίχρισμα κηρού («κήρωμα») στο «Αλειπτήριον», που ήταν ιδιαίτερος χώρος στο Γυμνάσιο ή την Παλαίστρα.

• Κανόνες Παγκρατίου

Οι αρχαίες πηγές καθορίζουν τα λεγόμενα «Βαρέα» αθλήματα (Παγκράτιο, Πάλη, Πυγμή) και αναφέρονται ακόμα:
- Στους Διαιτητές και τους Υπεύθυνους Διεξαγωγής Αγώνων. Στην Ολυμπία οι Επόπτες και δικαστές των αγώνων ονομάζονταν «Ελλανοδίκες».
- Στις Κληρώσεις για τον καθορισμό των αντίπαλων ζευγαριών. 
- Στις Κατηγορίες Ηλικιών: «παίδες», «αγένειοι», «άνδρες».
- Στη Σειρά Διεξαγωγής των Αθλημάτων. 
- Στο ποια αθλήματα θα περιελάμβανε το Πένταθλον. Το παγκράτιο δεν ανήκε στο πένταθλο, αν και υπάρχουν αναφορές που το θέτουν στη θέση του άλματος εις μήκος. 
- Στην Αρχή του αγώνα. Οι αθλητές απηύθυναν μεταξύ τους ευχές ή χαιρετισμό πριν την έναρξη του αγώνα, όπως «Έρρωσο»: Να είσαι πλήρης ρώμης (ρωμαλέος), έχε δύναμη, έχε υγεία, χαίρε!
- Στις Ποινές για Απάτες ή Κόλπα (ό,τι σήμερα θα καλούσαμε «αντιαθλητικό»). 
Στην Ολυμπία προ της εισόδου στο στάδιο σώζονται τα λίθινα βάθρα, όπου υπήρχαν χάλκινα αγάλματα του Διός που ονομάζονταν «Ζάνες» (πληθυντικός του ονόματος «Ζευς»). Τα αγάλματα αυτά έγιναν με χρήματα προστίμων που επιβλήθηκαν σε αθλητές που δεν σεβάστηκαν τους κανονισμούς των αγώνων, πράγμα που φόβιζε όσους είχαν την πρόθεση να παρανομήσουν, ιδίως με χρηματισμό. Η ίδρυση ενός τέτοιου αγάλματος ήταν ιδιαίτερα απαξιωτική για τους αθλητές, την οικογένειά τους και την πόλη τους.
Ακόμα σε ένα αθλητή ήταν δυνατό να επιβληθεί ο «Αποκλεισμός» από το αγώνισμα, λόγω κακής συμπεριφοράς. 
Xαρακτηριστικά του ευσυνείδητου αθλητή ήταν να μην παραιτείται από αγώνες και να μην αποφεύγει αγώνες, τους οποίους είχε δηλώσει ότι θα δώσει. Τέτοιες ενέργειες δημιουργούσαν μεγάλα προβλήματα στη διεξαγωγή του όλου αγώνα για το συγκεκριμένο άθλημα και επέσυραν και τιμωρίες.
- Στην Αποχώρηση λόγω δειλίας. 
- Στα «Όργανα»: 
Σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρεπόταν να χρησιμοποιηθούν «Χειρόκτια» (Γάντια).
Στο παγκράτιο συνήθως δεν χρησιμοποιούντο «Ιμάντες», αν και υπάρχουν αναφορές που δείχνουν ότι δεν αποκλειόταν. 
Σε ελάχιστες περιπτώσεις αναφέρονται «Σιδηρά εξαρτήματα» για να είναι περισσότερο αιματηροί οι αγώνες. (Το παγκράτιον αποτελούσε την κατ’ εξοχήν προετοιμασία για πόλεμο, ώστε οι στρατιώτες να συνηθίζουν στη θέα του αίματος, του τραυματισμού και του θανάτου, που αναφέρονται σε ορισμένες περιπτώσεις. Αντίστοιχη λειτουργία είχαν τα ρωμαϊκά αμφιθέατρα). 
- Σε Ειδικούς κανόνες: Ορισμένες φορές έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι στο παγκράτιο όλα επιτρέπονται.
- Σε Περιορισμούς, όπως: 
Απαγόρευση του «δάκνειν». 
Απαγόρευση του κατεσθίειν». 
Απαγόρευση του «ορύττειν» (τους οφθαλμούς).
Απαγόρευση χτυπημάτων, παρά μόνο από όρθια θέση («ορθοπαιία»). 
- Στο Τέλος του αγώνα.

• Τεχνική Παγκρατίου

«Άνω» παγκράτιον. «Κάτω» παγκράτιον. Κοινά χτυπήματα παγκρατίου-πυγμής. Κοινές τεχνικές πάλης-παγκρατίου. Θέσεις ποδιών. Λαβές. Λαβές λαιμού. Κλωτσιές. Κτυπήματα στο γόνατο. Γονατιές. Πτώση.
Προπόνηση – άσκηση. Σκοποί και στόχοι: Αγωγή εφήβων, σκληραγώγηση, στρατιωτική εκπαίδευση. Ο ρόλος του «Παιδοτρίβη» (Γυμναστή ή Προπονητή).
Μέθοδοι προπόνησης:
«Κωρυκομαχία»: Γύμναση κατά την οποία οι αθλητές κτυπούσαν τον «κώρυκο», ένα δερμάτινο σάκκο γεμάτο από σπόρους σύκων ή αλεύρι ή άμμο, που ήταν αναρτημένος από την οροφή, όπως ο σημερινός σάκκος του μποξ.
«Σκιαμαχία»: Άσκηση σε σκιά.
«Χειρονομία»: Κίνηση χεριών, κυρίως των πυγμάχων, με διάφορους τρόπους.
Όροι
«Αγκοινίζω/αγκυρίζω»: Πετώ κάτω τον αντίπαλο αφού τον πιάσω απ’ τη μέση ή αφού βάλω πόδι πίσω απ’ το γόνατό του.  
«Αγκυλίζω»: Λαβή με κεκαμένο βραχίονα ή στο πίσω μέρος του γονάτου. Ή πιάνω με αρπακτικά δάκτυλα. 
«Αγκωνίζομαι»: Κάνω ελιγμούς (καμπύλους, όπως ο αγκώνας).
«Άγχω, απάγχω, αποπνίγω, πνίγω»: Σφίγγω το λαιμό, πνίγω, προκαλώ ασφυξία πιέζοντας το λάρυγγα, στραγγαλίζω. 
«Ακροχειρία»: Πρώτη φάση του αγώνα, προ της συμπλοκής σώμα με σώμα. Ορισμένοι συνέθλιβαν τα χέρια των αντιπάλων μέχρις εγκαταλείψεώς τους.
«Αλίνδησις», «κυλίνδησις», «κύλησις»: Κύληση Αθλητών επί της κονίας. Οι αθλητές παλέυουν κυλιόμενοι.
«Αναβαστάζω»: Ανυψώνω και κρατώ ψηλά τον αντίπαλο.
«Απάγω»: Αρπάζω. 
«Αποπτερνίζω»: Απωθώ με τη φτέρνα. 
«Η απ’ Αρότρου πληγή»: Πολύ βίαιο κτύπημα με το δεξί χέρι.
«Γαστρίζω»: Κτυπώ τον αντίπαλο στην κοιλιά.  
«Διαλαμβάνω»: Πιάνω από τη μέση.
«Διασπάω»: Αποσπώ βίαια ή με ορμή, διαχωρίζω κάποιο μέλος του σώματος.  
«Δράττομαι»: Πιάνω σφιχτά, πιάνω και κρατώ σφιχτά στο χέρι. 
«Εκτραχηλίζω»: Θραύω τον τράχηλο. 
«Εξαγκωνίζω»: Σπρώχνω, ωθώ με τον αγκώνα.
«Επαποπνίγω»: Πνίγω, στραγγαλίζω.
«Επισπάω»: Έλκω, τραβώ, σύρω κατόπιν μου.  
«Κακομαχώ»: Δολίως ή απεγνωσμένα παλεύω ή αγωνίζομαι.
«Κλιμακίζω»: Κάνω χρήση του τεχνάσματος «κλίμαξ», δηλαδή αναπηδώ στα νώτα του αντιπάλου και τον καταπιέζω. 
«Κυβιτίζω», «Ωλεκρανίζω»: Κτυπώ με τον αγκώνα.
«Λάξ»: Με κλωτσιές.
«Λακτίζω»: Κτυπώ δυνατά με το πόδι. 
«Λυγίζω»: Αποφεύγω τα κτυπήματα με κατάλληλες κάμψεις και στροφές. 
«Μεταπλασμός», «Παρακαταγωγή», «Παραπλαγιασμός», «Παράπλαστον»: Είδος πάλης. Ο αθλητής, πηγαίνοντας πλάγια, συμπαρασύρει τον αντίπαλο να κυλιστεί μαζί του
«Οδάξ»: Με δαγκωματιές.
«Ορθοπαιία»: Ευθύ κτύπημα από όρθια θέση.
«Ορθοπάλη»: Πάλη σε όρθια στάση.
«Ορθοστάδην»: Σε όρθια στάση.
«Παρακρούω»: Καταβάλλω, ανατρέπω με τρικλοποδιά. 
«Πλαγιάζω»: Ρίχνω τον αντίπαλο προς τα πλάγια, με το πλευρό. 
«Προβάλλω»: Προτείνω την πυγμή. 
«Πτερνίζω»: Κτυπώ με τη φτέρνα.
«Πυξ»: Με γροθιές.
«Ράσσω»: Κρούω, χτυπώ ισχυρά, πλήττω, σπρώχνω με ορμή, καταβάλλω με χτύπημα και ώθηση. 
«Σάκος»: Αρχική έννοια: Ασπίδα. Μεταφορικά: Υπεράσπιση, προστασία. 
«Στρεβλώνω»: Συστρέφω βίαια, εξαρθρώνω. 
«Συγκράτησις»: Αναχαίτηση, διακοπή.
«Τραχηλίζω»: Αρπάζω τον αντίπαλο από τον τράχηλο για να τον καταρρίψω. Κάμπτω τον τράχηλο του αντιπάλου προς τα πίσω και τον καταβάλλω.
«Υποσκελίζω»: Ρίχνω κάποιον κάτω βάζοντας το σκέλος. Ρίχνω με τρικλοποδιά. Πεδικλώνω.
«Υπτιάζω»: Βάζω τον αντίπαλο ανάσκελα.

• Νίκη στο Παγκράτιο

Η νίκη μπορούσε να προέλθει και από την «Απαγόρευση» του αντιπάλου (Παραίτηση του αθλητού στη διάρκεια αγώνος ή ομολογία ήττας). 
Ακόμα αναφέρονται οι ακόλουθες νίκες:
Νίκη μετά θάνατον. Νίκη και στα τρία βαρέα αθλήματα πυγμή-πάλη-παγκράτιο. Νίκη στην πυγμή και το παγκράτιο. Νίκη στην πάλη και το παγκράτιο. 
Ακολουθούσε η Απονομή.

• Βραβεία σε νικητές Παγκρατίου

Το πιο συνηθισμένο βραβείο στους «Ιερούς Αγώνες» (που δεν είχαν χρηματικό έπαθλο) ήταν ένας απλός Στεφάνος: από Κότινο (αγριελιά) στην Ολυμπία, από Δάφνη (το ιερό δένδρο του Απόλλωνος) στους Δελφούς, από Πεύκο στην Ισθμία και από Σέλινο στη Νεμέα. 
Ακόμα αναφέρονται Μάλλινες κορδέλες και  Ασπίδα στα Ηραία του Άργους.
Σε άλλους αγώνες τα έπαθλα ήταν άνευ υψηλής υλικής αξίας, αλλά ιδιαίτερης ηθικής, και σε άλλους η δόξα και η τιμή από τη νίκη συνοδευόταν και από υψηλό χρηματικό ή υλικό έπαθλο. Στα Παναθήναια τα έπαθλα δεν ήταν άμεσα χρηματικά, αλλά σε αμφορείς γεμάτους με λάδι, οι οποίοι συνήθως πωλούνταν από τους αθλητές και απέδιδαν σημαντικά ποσά. 
Στη Σαλαμίνα έχει βρεθεί κατάλογος του 5ου π.X. αι. επάθλων άγνωστου ποιού αγώνα, στον οποίο δεν υπάρχουν διαφορές μεταξύ των επάθλων των αθλητών των βαρέων αθλημάτων. Δεν είναι σαφές ποια ήταν τα κριτήρια καθορισμού των επάθλων. Mπορεί κανείς να σκεφτεί ποικίλες παραμέτρους που ίσως έπαιζαν ρόλο: τις απαιτήσεις του αθλήματος, την αίγλη του, τους κινδύνους από αυτό, τη μεγάλη ή μικρή συμμετοχή αθλητών, ακόμα και σχέσεις και διαδρομές πολιτικές ή κοινωνικές ανάμεσα σε παράγοντες των αγώνων ή αθλητές του ενός ή του άλλου αθλήματος με πρόσωπα και ομάδες εκτός αθλήματος. Tο βέβαιο,πάντως, είναι ότι τα μεγαλύτερα έπαθλα σήμαιναν μεγαλύτερη υλική ευμάρεια, πράγμα που επηρέαζε και την κοινωνική θέση του αθλητή.

• Τιμές σε νικητές Παγκρατίου

Οι πλέον συνήθεις τιμές για τους νικητές ήσαν: Κατάλογοι, Πρωτεία, Έπαθλα, Παροχή πολιτείας, Δωρεάν σίτιση, Πομπή επιστροφής στην πατρίδα, Γκρέμισμα μέρους των  τειχών της πόλης για να περάσουν (αφού με τέτοιους νικητές η πόλη δεν είχε ανάγκη τειχών, όπως η Σπάρτη), Αγάλματα, Μνημεία, Επιτύμβια μνημεία κ.ά
Τα μνημεία μπορούσαν να είναι γλυπτά, ανάγλυφα και αγγεία (μεταλλικά, λίθινα και πήλινα). Τα πιο συνηθισμένα μνημεία ήσαν ανδριάντες ή «εικόνες» (προτομές) του αθλητή. Άλλες μορφές μνημείων ήταν οι βωμοί, οι κίονες ή οι κατάλογοι νικητών που ήταν ομαδικό μνημείο: Η αναγραφή γινόταν σε κοινή στήλη, σε ερμαϊκή στήλη ή σε βάθρα. Πολλές φορές το όνομα του αθλητή αναγραφόταν εντός εγχάρακτου ή γλυπτού στεφάνου. 
Στα επιτύμβια μνημεία η ιδιότητα του παγκρατιαστή αποτελούσε κύρια και προβαλλόμενη ιδιότητα του νεκρού.

• Επαινοι σε νικητές Παγκρατίου

«Νίκη ακονιτί» ή «Νίκη αμαχεί»: Χωρίς να σκονιστεί ο νικητής, γιατί ο αντίπαλος φοβήθηκε να τον αντιμετωπίσει, χωρίς να δώσει μάχη.
«Ανέφεδρος» ή «εφεδρείας ου λαχόντος»: Νίκησε χωρίς να ήταν ποτέ έφεδρος, δηλαδή δεν κληρώθηκε να περάσει σε επόμενο στάδιο χωρίς αγώνα.
«Μήτε αγώνα παραλιπών»: Νίκησε δίνοντας όλους τους αγώνες, χωρίς να παραλείψει κανένα.
«Ασυνέξωστος»: Ο αθλητής δεν μπορεί να διωχθεί από κανένα, ως ασυναγώνιστος.
«Μήτε εκκαλεσάμενος» ή  «ανέκκλητος»: Ο αθλητής δεν μπορεί να προκληθεί από κάποιον, δεν έχει ανταγωνιστή.
«Μήτε συστεφανωθείς»: Ο αθλητής δεν μοιράστηκε με άλλο τη νίκη ως ισόπαλος. Ήταν ο μόνος νικητής.
«Μήτε επεξελθών»: Ο αθλητής δεν έφθασε στα άκρα. Λόγω του ήθους του αγωνίστηκε τίμια.
«Μήτε παραιτησάμενος»: Ο αθλητής δεν παραιτήθηκε από κανέναν αγώνα. 
«Μήτε κατά χάριν βασιλικήν αγώνα έχων»: Ο αθλητής δεν νίκησε με αυτοκρατορική απόφαση.
«Μήτε καινόν αγώνα νικήσας»: Ο αθλητής δεν κέρδισε σε πρωτοεμφανιζόμενο αγώνα. Δεν ήταν πρωτάκουστη ή παράδοξη η νίκη του.
«Περιοδονίκης» ή «Πρώτος εν περιόδω»: Ο αθλητής νίκησε σε όλους τους μεγάλους αγώνες της συγκεκριμμένης περιόδου: Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια, Νέμεα.
«Παραδοξονίκης»: Ο αθλητής κατήγαγε εκπληκτική νίκη.
«Πρώτος των Eλλήνων»: Ο αθλητής πέτυχε πανελλήνια πρωτιά.
«Πρώτος ανθρώπων»: Ο αθλητής είναι πάνω από όλους τους άλλους ανθρώπους.
«Πρώτος από της οικουμένης»:  Ο αθλητής υπήρξε ο καλύτερος όλων των εποχών.
«Αφ’ Ηρακλέους»: Ο αθλητής κατατάσσεται σε σειρά μετά τον τον Ηρακλή. Π.χ. τρίτος, όγδοος κτλ. μετά τον Ηρακλή.

• Κοινό που παρακολουθούσε τους αγώνες Παγκρατίου κι άλλων αθλημάτων

Οι αρχαίες πηγές αναφέρονται σε πολλές περιπτώσεις στις αντιδράσεις του κοινού, οι οποίες λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη από τους Κριτές. 
Πολλές φορές γίνονταν διαπληκτισμοί, που σε ορισμένες περιπτώσεις οδηγούσαν σε τραυματισμούς, ακόμα και σε θάνατο.

• Κριτική Παγκρατίου

Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν διάφορες απόψεις για το παγκράτιο και τους παγκρατιαστές. Πρόκειται κυρίως για θετικές εκτιμήσεις παρά αρνητικές. Οι τελευταίες εμφανίζονται ως μεμονωμένες θέσεις και δεν έτυχαν ποτέ ευρείας αποδοχής. 
Από επιγραφές κυρίως πηγάζουν οι περισσότερες πληροφορίες για την κοινωνική αντίληψη προς τα πρόσωπα των παγκρατιαστών. Πολύ λίγες πληροφορίες υπάρχουν από τις επιγραφές για τον αφανή αθλητή παγκρατιαστή. Βεβαίως αποτελεί αντικείμενο της έρευνας και έχουν γραφεί πολλά για την κοινωνική προέλευση των αθλητών καθώς και την κοινωνική διαστρωμάτωση των αθλημάτων.
Διάφορες εργασίες έχουν γίνει στα νεώτερα χρόνια με ιδιαίτερη έμφαση στη ασκούμενη βία και στην αντίληψη της κοινωνίας ως προς τα αθλήματα αυτά.

• Παραστάσεις Παγκρατίου

Οι μεμονωμένες αναφορές των πηγών σε απεικονίσεις παγκρατιαστών περιορίζονται σε γλυπτά. Πολλές είναι οι αναφορές του Παυσανία σε ανδριάντες. Το άθλημα αποτέλεσε πηγή έμπνευσης σε γλυπτά και αγγεία που αναπαριστούν συμπλέγματα παγκρατιαστών.